Yardımcı, Robert Walser 520- XXIX

---------------------------------------------------------------

Hermann Hesse, Franz Kafka, Susan Sontag gibi yazarlar tarafından övgüler düzülmüş yazdığı bütün kitapların anlatılarına kendi hayatını konu etmiş ve etmeye çalışmış olan Walser, birçok edebiyat eleştirmeninin gözünden de ne hikmetse kaçmıştır. Yarım yüz yıl öncesi, eleştirmenlere göre “Robert Walser’den çok şey okunabilir, ne var ki onun hakkında okunabilecek hiçbir şey yoktur.”

Yardımcı, Robert Walser’in kendi hayatıyla paralellik gösteren bir roman…

Roman kahramanı Joseph Marti, iş bulma kurumu aracılığıyla Bärenswil’deki bir eve, müdür yardımcısı, şimdiki deyimle asistanlık benzeri bir iş bularak yerleşir. Patronu, Karl Tobler yeni/yaratıcı/uçuk fikirlere tutkun hayalperest bir mühendistir. Yardımcı, namı diğer Joseph Marti, tedirgin karakterli, hayatı boyunca hiçbir şeyden emin olmadığı gibi fevri davranmaktan da hiç çekinmemektedir. Karar verme/düşünme anlarında “muhtemelen, yani herhalde ve aslına bakılırsa büyük ihtimalle” diyecek kadar kafası karışık birisidir. Bunlara karşın, çalışmaya gittiği Abendstern Villa’sındaki, borçluları savuşturma işinde,  disiplinli ve gün be gün aşırı profesyonelleşerek gelişme göstermektedir. Patronu Herr Tobler, Reklam Saati, Atış Otomatı gibi sıra dışı, çoğu kimsenin ilgisini çekmeyecek icatlarına finansman sağlamaya çalışan ve sürekli trenle şehirlerarası seyahat yapan birisidir. Alman disiplininin gururu sayılacak bir iş anlayışına ve öfkeye sahiptir. Eşi Frau Tobler, ailedeki huzuru sağlaması gereken kadındır. Joseph, zengin ve gösteriş meraklısı bu kadını kitabın bir yerinde şöyle tarif ediyor… “tam anlamıyla burjuva çevreden geliyordu. Yararlılık ve temizlik üzerine kurulmuş bir ortamda, kullanışlılık ve ölçülülüğün en yüce değerler sayıldığı yerlerde büyümüştü.” s.49

Kitap, temelde bireyin içinde bulunduğu açmazlar ile birlikte ilerlese de esas anlatmak istediği 1900’lü yılların başındaki burjuva sınıfının kendi çöküşünü nasıl hazırladığıdır. Herr ve Frau Tobler üzerinden yapılan bu çözümlemede, sistem üstü kapalı olarak eleştirilmektedir.“… endüstri ve ticaretin, az çok ilkel çarklarını … ipekli kumaş ve şerit dokuma atelyeleriyle ilk kez yüz elli yıl önce harekete geçirdiği,… seçkin ailelerin soyundan gelenlerin bugün de ölçülü bir üslupla binalar yaptırdıkları Bärenswill köyünde,…  görkemli Abendstern Villası’nı seyretmeye dalan birisinin, büroda dağ gibi birikmiş ve hiçbir gelir olmadığı  için ödenmemiş  faturaları görmesinin imkânsızlığı, evin tadilatında çalışmış bakırcı ustası her gün parasını isterken Herr Tobler’in biten şarapları düşünmesi, evin elektriği kesilmişken Frau Tobler’in kendine yeni bir elbise alması, Frau Tobler’in, Herr Tobler’in başarısızlığını yeteri kadar açıkgözlü, yeteri kadar katı olmamasına bağlaması, Tobler’in çoğu girişimci gibi fikirlerim, ya kazanır ya ölür mantığı ile akılcılıktan nasıl uzaklaştığı  …” v.b.g durumlar kitapta kullanılan güçlü metaforlardan yalnızca birkaçıdır…

Yardımcı Joseph’in tevekküle sığınmış kötü bir örnek olarak, temsil ettiği işçi sınıfı ile burjuva sınıfı ve burjuvazinin yansıttıkları kitabın işlediği konular... Hiç maaş almadan aylarca çalışan Joseph’in işverenlerinden bu hakkı talep etmemek için kendi kendine türlü bahaneler üretmesi, çalıştırdığı insanlara emeklerinin karşılığını vermeyen Herr Tobler için yalan söylemekten gurur duyması kitabın sıra dışı özeti gibi…

Can Yayınları, 1. Basım, Ocak 2013