Osmanlı'nın Düzeni - Türklerin Tarihi 6. Kitap -  Doğan Avcıoğlu, Yayına Hazırlayan Doğan Yurdakul, 846-15/ LII

-------------------------------------------------------------

Kütüphanemde yer alan Türklerin Tarihi Dizisinin Doğan Avcıoğlu’nun ölümünden sonra bıraktığı araştırma notlarının kayınbiraderi Doğan Yurdakul tarafından derlemesiyle ortaya çıkmış, Latince deyiş ile “ post mortem” bu kitap için kurguladığı “ Prekapitalist bir üretim tarzına sahip, kendi iç dinamiği ile kapitalizme geçebilecekken,  yozlaşan idari sistemi nedeniyle bitkin düşen Osmanlı’ya karşı denizlerdeki üstünlüğü sayesinde zenginleşen Batı(*) ile yaptığı 1838 ticaret anlaşmasının bir idam fermanı olduğu… s. 12 … çöküşün II. Selim ile başladığı… s. 14” teorik çerçeveyi ne yazık ki bu kitapta bulamıyor, sadece notlarından yorumlayabiliyorsunuz.

Notlar, kitapta dört bölümde derlenmiş.

·   Yönetenlerin, ailelerine bırakacakları mirası, ekonomik temellerini güvenceye almak için benimsedikleri, bağışlanmış miri araziye ait özel mülkiyete girmeyen topraklarının mülkiyetini yöneten vakıfların, taht kavgalarının ve şehzade kıyımlarının ana nedeni olduğu,

·         öte yandan tımarlı sipahilerin devletin dağılmayan çatısını teşkil ettiği, ellerindeki tımar beratlarını meşru kılan devletin, çökmemesi için varlarını yoklarını ortaya koydukları

I.       Bölüm, Osmanlı’nın Toprak Mülkiyeti Düzeni, bu bölümünün en önemli tezleri…

·         Osmanlı’nın bir kavim olarak değil, bir ordu, hanedan ve hâkim sınıf olarak ortaya çıktığı, başlangıçtaki büyümenin tamamen Avrupa’da Balkanlarda gerçekleştiği, Doğu Roma İmparatorluğu’nun Balkanlar’da çözülmesi sonucunda özellikle Balkanlar’daki sosyo-ekonomik dengesizliğinden yararlandığı ise,

II.              Bölümde, Kuruluş Dönemi Üretim İlişkileri ve Fetihlerle işleniyor.

III.             Bölüm. Osmanlı’nın cihanşümul imparatorluğa ulaşmasındaki yapı taşlarının dile getirildiği bu bölümde;

·         Osmanlı istilasına karşı Ortodoks köylülerin desteğini alamayan senyörlerin yanlış bir taktikle Katolik Latin ve Macarların desteğini araması,

·         Başta Yahudiler olmak üzere Osmanlı İmpartorluğu’nun azınlıklar tarafından bir yeryüzü cenneti olarak kabulü,

·         Rumeli fetihleri sonucu arazilerin devlet mülkü yapılmasının sonucunda çiftçinin topraklardan faydalanma hakkının doğması,

·         Reayanın askere alınmaması,

·         Fatih’in kişiliğinde Türk, İran, İslam ve Roma geleneklerinin birleşmesi,

·         Soyluluğa karşı sipahi ile ittifak ve mülk sahiplerine karşı savaş… buna karşılık II. Beyazıt’ın mülk sahipleri ile ittifakı,

·         Yavuz ile Şiileri din düşmanı sayan savaşlar,

·         Kanuni devrinde Rüstem Paşa’nın yarattığı idari ve iktisadi sorunlar

Bu bölümün öne çıkan unsurları.

IV.            Post Süleyman Çağı: Çöküş

·         Devlet icraatına şer-i hukukun hakim olmasıyla başlıyor.

·         Rüşvetle dağıtılan tımar sistemi ile yozlaşıyor. Öyle ki, sistemi düzeltmek isteyenler, size tanıdık gelecek şekilde Müslümanlara zulmeden bir yönetici olarak iftiraya uğruyor.

·         Ve Celalilik başlıyor. Ayaklanmalar her türlü tavize rağmen kesilmez.

·         Görevlilerden her bir artık yabancı devletler hesabına çalışmaya başlar.

·    1838’de yazarın Türkiye’nin idam fermanı dediği Ticaret Anlaşması imzalanır.

·         Tanzimat hareketi ile de kalan Osmanlı İmparatorluğu Batı’nın sömürgesi olur.

Yazarın, kitapta 246. sayfadan 251. sayfaya kadar Şeyh Bedrettin, Börklüce Mustafa ve Torlak Kemal hakkındaki notları da oldukça ilginç… ilgisi olanların bu sayfaları özenle okuyup sorgulamasını öneririm.

-------------------------------------

Kırmızı Kedi Yayınevi, I. Basım, Kasım 2013

---

(*) Bkz. Hedefteki Donanma, Cem Gürdeniz s.53, 61, 79, 140, 384