Madde 22, Joseph Heler,  332 / XCVIII

---------------------------------------------------------------------------------

“ Ülkenin çıkarına olan General Motor’sun da çıkarınadır ve

General Motor’sun çıkarına olan ülkenin de çıkarınadır.”

Charles Erwin Wilson, 1890-1961, General Motor’s CEO ve

1953-1957 dönemi ABD Savunma Bakanı

Bana 2014 yılı Babalar Günü’nde armağan edilen bu kitabı ancak 2015 yılı Ekim ayı sonlarına doğru bitirebildim. Buna neden olanın “ kitabı ilk okuyanların, ‘ kitabı sevmelerini sağlayan sebeplerin, diğerlerinin nefret etmelerine yol açan sebeplerle aynı olduğunu’” s.11 söylemelerinden mi kaynaklanıyor? ... Bilmiyorum. (*)

Kitaba adını veren bir ordu kuralına göre;

“Madde 22-  Muharebe görevinden alınmak isteyen kimse asla deli değildir. “

Açık deyiş ile arzulanan sonucun imkânsız olduğu, mantıksız kurallar ve koşullarlarla sarılmış olan durumlarda, örneğin, insanın gerçek ve yakın tehlike karşısında kendi güvenliği için endişelenmesinin zihnin rasyonel bir süreci olduğunu belirten bir kural.

Örneğin; “ Orr deliydi ve uçuştan men edilebilirdi… yapması gereken… uçuştan men edilmesini talep etmekti… ama bunu yapar yapmaz deli olmadığı anlaşılacak başka görevlerde uçması gerekecekti… aklı başında olsa uçmazdı ama aklı başındaysa uçmak zorundaydı…. Madde 22.’deki bu şartın basitliği… iyi bir açmazdı.” S.72

“Madde 22, diye tekrarladı yaşlı kadın… onlara göre Madde 22 diyormuş ki, yapmalarını engelleyemediğimiz her şeyi yapmaya hakları var.” S. 557…

“Yossairan… Madde 22’ye küfrediyordu… Madde 22 diye bir şey yoktu… ama fark etmiyordu. Asıl önemli olan herkesin var olduğunu zannetmesiydi…” s.560…  Yoksa her ülkede de mi böyle bir madde var?

“ ‘Madde 22 mi ‘ diye sordu Yossairan. Elbette diye yanıt verildi… ‘ sırf sen, daha fazla uçuş yapmayı reddettiğin için seni eve gönderip, adamların kalanını burada tutamayız değil mi?’” s.576

“Yossairan hazırlıksız yakalanmış ve büyük bir hayal kırıklığına uğramıştı. ‘Başka bir resmi rapor mu?’… ‘Yossairan onlar diledikleri kadar resmi rapor hazırlayıp hangisine ihtiyaç duyarlarsa onu seçerler. Bunu bilmiyor muydun?’” s.604  

“Disiplin kurulunun da üç üyesi vardı… Albay, Teğmen Sch. Ve Binbaşı Met… davada yargıç Teğmen Sch. aynı zamanda davacıydı… aleyhine dava açılan davacıyı savunan da Teğmen Sch.’ydi.” s.113

“Papaz günah işlemişti ve iyi olduğunu görmüştü… kendini iyi hissediyordu… sonuç olarak, yalan söylemek ve görevden kaçınmak günah olamazdı.” S.499

II. Dünya savaşında İtalya açıklarındaki Pianosa adasında bulunan bir Amerikan üssündeki askerlerin başından geçen olayları anlatan Joseph Heller’in bu  romanında ana kahraman Yossairan olsa da romanda takma adları ve gerçek adlarıyla hatırı sayılır ordu mensubu da var.

Bu kitap hakkında ilginç bir not da günümüzde İngilizce’de  "hile", "bit yeniği" anlamlarında da kullanılan “catch” kelimesinin bu kitap yayınlanıp ortalığı kasıp kavurduktan sonra bu anlamda kullanılmaya başlanmış olmasıdır.

Romanın savaş karşıtı ve/veya savaşı yeren klasik romanlar, 1. Batı Cephesinde Yeni Bir Şey Yok, 2. Aslan Asker Şvayk, 3. Küçük Dev Adam, 4. Madde 22, 5. Mezbaha No 5, 6. Sessiz Amerikalı, 7. Sıhhiye Bölüğü, 8. Silahlara Veda, 9. İnsanlar Yaşadıkça, arasında yer alması, (*) uzun bir sürede olsa da onu ilk okuduğumda sayfalar devrildikçe sevmemin bir nedeni mi acaba? 

--------------------------------------- 

İthaki Yayınları, 2. Baskı, Mayıs 2010